print

بسمه‌تعالی

 

دانشگاه اسلامی، دانشگاهی است که «علم از درون مبانی فکری و اعتقادی خود ما بجوشد و ما دست گدایی به سمت دشمن دراز نکنیم». (بیانات مقام معظم رهبری در دیدار با وزیر و مسئولان وزارت فرهنگ و آموزش عالی و رؤسای دانشگاه‌های سراسر کشور، 23/5/1369)

مقدمه

دانشگاه مرکز تولید و انتشار علم و دانش است و باید کانون تعلیم و تربیت جوانان و کادر سازی برای حال و آینده کشور باشد. دانشگاه در ایران از سال 1298 تأسیس‌شده و فرایند پرفرازونشیبی را پشت سر گذاشته تا به وضع کنونی رسیده است. این دانشگاه پس از پیروزی انقلاب اسلامی با مطالبه رهبر کبیر انقلاب اسلامی و امت انقلابی ایران برای اسلامی و انقلابی شدن مواجه گردید. مطالبه اسلامی شدن دانشگاه به‌تبع ذات انقلابی موجود در پرتو «انقلاب فرهنگی» جلوه یافت و ابعاد تازه‌ای پیدا کرد اما حساسیت و پیچیدگی موضوع سبب گردید تاکنون توفیقات قابل‌توجهی در اسلامی شدن و یا انقلابی ماندن دانشگاه حاصل نگردد اگرچه همچنان در دستور کار نظام اسلامی و نیروهای انقلابی بوده است.

پیرو بیانات و مطالبات رهبر حکیم انقلاب اسلامی و بر اساس مصوبه جلسه ۴۰۲ مورخ ۱۴/۵/۱۳۷۶ شورای عالی انقلاب فرهنگی، شورای اسلامی شدن مراکز آموزشی به‌منظور تدوین، راهبری و نظارت بر حُسن اجرای سیاست‌های لازم برای «اسلامی شدن دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی و پژوهشی» با عنایت به دیدگاه‌های مقام معظم رهبری تشکیل شد. بر اساس آیین‌نامه شورای اسلامی شدن دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی، مصوب جلسه ۴۲۴ مورخ ۱۳/۵/۱۳۷۷ شورای عالی انقلاب فرهنگی، تدوین و پیشنهاد سیاست‌ها و راهبردهای مرتبط با اسلامی شدن اولویت اصلی شورا قرار گرفت. برای تحقق این منظور، شورای عالی انقلاب فرهنگی به نقد و ارزیابی دقیق اقدامات و فعالیت‌های گذشته در مورد اسلامی شدن دانشگاه‌ها پرداخته و با شناسایی نقاط قوت و ضعف، زمینه‌های فکری و مطالعاتی لازم برای سیاست‌گذاری دقیق و اصولی و برنامه‌ریزی جامع و واقع‌بینانه را فراهم آورد که نتیجه آن تدوین سند دانشگاه اسلامی در سال ۱۳۷۷ گردید.

 

فصل اول: کلیات

 

الف) اهداف

 1-تعمیق و نهادینه‌سازی معارف و آموزه‌های اسلامی در دانشگاه‌ها

2- تحقق آرمان‌ها و ارزش‌های انقلاب اسلامی

3-تولید دانش تمدنی به‌ویژه علوم انسانی ـ اسلامی

4- تعمیق خردورزی و عقلانیت و تقویت روحیه آزاداندیشی و خلاقیت در دانشگاه‌ها

5-دستیابی دانشگاه‌ها به اقتدار علمی، فرهنگی و اقتصادی در جهان اسلام و منطقه

6-رسیدن به گفتمان و روش مشترک برای تحقق این امر مهم

7-توسعه عدالت آموزشی با توجه به آمایش سرزمینی

8-توسعه تعامل علمی در عرصه‌های بین‌المللی و دستیابی به مرجعیت علمی و فرهنگی در منطقه و جهان اسلام

9-گسترش تعامل حوزه و دانشگاه

10-تحقق سبک صحیح زندگی اسلامی
11- ارتقای مستمر و نظام‌مند بعد علمی، مهارتی و اخلاقی دانشگاهیان

12- مشارکت حداکثری دانشگاه‌ها در تمدن سازی نوین اسلامی

13- احیاء و ارتقای نقش خانواده در فرایند تعلیم و تربیت

 

ب) منظورها

• بازخوانی؛ پیگیری و اجرای رهنمودهای رهبر معظم انقلاب اسلامی درزمینۀ اسلامی شدن دانشگاه و نتایج و دستاوردهای تحقق آن؛ از طریق هم‌افزایی حوزه و دانشگاه و تقویت روشنفكری دینی و مقابله با اندیشه وارداتی سكولاریسم.

• تقویت تفکر، روحیه و رفتار انقلابی، جهادی و تحول‌گرایی و نوآوری فكری – ساختاری در مطالبه گری برون‌رفت از مشکلات جاری نظام اسلامی با بررسی‌های مشترک و کیفی.
  - ضرورت گفتمان سازی و برنامه‌ریزی برای اجرای «سند اسلامی شدن دانشگاه»
  - تقویت ظرفیت نقادی و انعطاف‌پذیری در وضع موجود و مطالبه گری از نهادهای مربوطه.

 

ج) اهمیت و ضرورت

1. علم همراه است با دین؛ هرکسی صادقانه بادانش برخورد کند، ایمان دینی در او رشد پیدا می‌کند؛ هم چنان‌که دانش، همدوش است با فضایل اخلاقی و بااحساس تعهد؛ این طبیعت دانشگاه است. (بیانات مقام معظم رهبری در دیدار با اساتید دانشگاه‌های استان خراسان رضوی در دانشگاه فردوسی مشهد، 25/2/1385)

2. دین را باید در دانشگاه‌ها زنده کرد. دانشگاه ما بی‌دین متولدشده است؛ اینکه روشن است. دانشگاه به سبک کنونی، از ابتدا بی‌دین متولدشده؛ یعنی طراحی کردند که دانشگاه، بی‌دین بشود. این معنایش آن نیست که فلان مؤسس یک دانشگاه، آدم متدینی بوده یا نبوده؛ اصلاً به آن ربطی ندارد؛ بنای دانشگاه، یک بنای غیردینی، بلکه ضد دینی بوده است؛ مثل روشنفکری کشور ما که از ابتدا بی‌دین متولدشده است. (بیانات مقام معظم رهبری در دیدار با اعضای شورای عالی انقلاب فرهنگی، به مناسبت هفتمین سالگرد تشکیل این شورا،20/9/1370)

3. چنانچه دانشگاه، بیگانه و جدای از دین باشد، یک فاجعه غیرقابل‌جبران خواهد بود؛ زیرا آرام‌آرام باعث جدا شدن علم و تربیت از فضای دین و اسلام خواهد شد و همین امر رسوخ افکار و عقاید بیمار را هموار می‌سازد و علم را از جایگاه حقیقی‌اش خارج می‌سازد. (بیانات مقام معظم رهبری در دیدار با اعضای شورای عالی انقلاب فرهنگی، به مناسبت هفتمین سالگرد تشکیل این شورا،20/9/1370)

 

د) تعاریف و اختصارات

- اسلامی شدن: ایستادگی بر روی اصول و پایه‌های مستحکمی که زیر پای اندیشه و فکر انسان وجود دارد؛ و بر اساس آن بنا کردن، پیش رفتن، جوشیدن و زاییدن. (1/8/89، مقام معظم رهبری)

دانشگاه: منظور مجموعه مراکز عالی علمی، آموزشی و پژوهشی کشور است.

ه ) تدابیر و مستندات

امام خمینی (ره) فرمودند:

‏‏  1-«آنکه اسلام می‌خواهد تمام علوم، چه علوم طبیعی باشد و چه علوم غیرطبیعی باشد،‏‎ ‎‏آنکه از آن اسلام می‌خواهد، آن مقصدی که اسلام دارد، این است که تمام این‌ها مهار‏‎ ‎‏بشود به علوم الهی و برگشت‏ به توحید بکند. برای‏‎ ‎‏برگرداندن تمام موجودات طبیعی به الوهیت و تمام علوم طبیعی به علم الهی؛ و از‏‎ ‎دانشگاه‌ها هم این معنا مطلوب است». (صحیفه امام خمینی، ج 8، ص 435)

2- «آن چیزی که الآن همه ما باید دنبال آن باشیم و جدیت داشته باشیم این است که شما در دانشگاه و ما در مدرسه‌ها و آقایان در شهرها و همه در همه‌جا مردم را دعوت کنند به وحدت کلمه و اینکه از این تشتت دست‌بردارند. با وحدت کلمه و توجه به اینکه ما همه یک جمهوری اسلامیِ عدل می‌خواهیم، یک حکومت اسلامی عدل می‌خواهیم، یک حکومتی که همه آزاد فکر کنند، آزاد نظر بدهند - عرض می‌کنم - آزاد عمل بکنند، استقلال داشته باشند در همه‌چیز. ما یک همچون [حکومتی‌] را می‌خواهیم درست بکنیم. تا این وحدت کلمه نباشد تا اینکه همین معنایی که این سد را شکست محفوظ نگه نداشته باشیم، نمی‌توانیم به آن مطلب برسیم». (صحیفه امام، ج 8، ص 440)

3-«دانشگاه‌ها باید تغییر بنیانی کند و باید از نو ساخته بشود که جوانان ما را تربیت کنند به تربیت‌های اسلامی. اگر تحصیل علم می‌کنند، در کنار آن تربیت اسلامی باشد، نه آنکه این‌ها را تربیت کنند به تربیت‌های غربی. نه آنکه یک دسته به‌طرف غرب بکشانند جوان‌های ما را و یک دسته به‌طرف شرق و یک دسته با اشخاصی که با ما جنگ دارند، بالفعل اشخاصی که ما را می‌خواهند در انحصار اقتصادی قرار بدهند، یا برای ما ادعا می‌کنند که ما شما را، حصار اقتصادی می‌کشیم دور شما و دست‌وپا می‌کنند در این موارد، یک دسته از دانشگاهی‌های ما، از جوان‌های ما کمک به آن‌ها نکنند. ما می‌خواهیم که چنانچه ملت ایران در مقابل غرب ایستاد، جوان‌های دانشگاهی ما هم همه در مقابلش بایستند. ما می‌خواهیم که اگر ملت ما در مقابل کمونیست ایستاد، تمام دانشگاهی‌های ما هم در مقابل کمونیست بایستند.» (صحیفه امام خمینی، ج 12، ص 251)

آیت‌الله خامنه‌ای رهبر معظم انقلاب اسلامی فرمودند:

«در زمینه‌ مسئله اسلامی کردن دانشگاه‌ها اعتقاد من این است که هرچه ما در این زمینه کار بکنیم، زیاد نیست. آن چیزی که من در مورد دانشگاه‌ها و اسلامی کردن دانشگاه‌ها یک‌وقتی عرض کردم، این است که توقع ما از دانشگاه کشور و مرکز علم کشور این است که اگر یک جوان کم‌اعتقادِ لاابالی وارد دانشگاه شد، در حالی از دانشگاه بیرون بیاید که عمیقاً متدین و دارای تعهد دینی و اخلاق دینی است؛ توقع ما از دانشگاه این است؛ مثل حوزه‌ی علمیه. حالا اگر بنیان دانشگاه را از اول در کشور ما کسانی گذاشتند و جوری گذاشتند که گوئی باید دانشگاه غیردینی یا حتی ضد دینی باشد، این مطلب دیگری است؛ اما واقع قضیه این نیست. علم همراه است با دین؛ هرکسی صادقانه با دانش برخورد کند، ایمان دینی در او رشد پیدا می‌کند؛ همچنانی که دانش، همدوش است با فضائل اخلاقی و با احساس تعهد؛ این طبیعتِ دانشگاه است». (بیانات مقام معظم رهبری در دیدار اساتید دانشگاه‌های استان خراسان در دانشگاه فردوسی مشهد، 25/2/1386)

و) طرح اعتلا: این برنامه به‌منظور مشارکت استادان با نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در تحقق سند اسلامی شدن دانشگاه‌ها صورت می‌گیرد. این برنامه‌ها به‌صورت مشترک ارائه می‌شود.

ز) چشم‌انداز نظام آموزش عالی در افق ۱۴۰۴

برخوردار از دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌های پیشگام در عرصه تولید دانش تمدنی و تبیین و توسعه فرهنگ جهانی اسلام و پیشتاز در گسترش مرزهای دانش و علوم کاربردی و کارآمد مبتنی بر نگرش وحیانی به‌منظور کسب مرجعیت علمی و فرهنگی در منطقه و جهان اسلام و دارای اساتید عالم، متدین، عدالت‌خواه و آزاداندیش تربیت یافته در مکتب اسلام و انقلاب، مسئولیت‌پذیر در عرصه‌های سیاسی، اجتماعی و اقتصادی با توانایی تربیت متخصصانی متدین و متعهد و دانشمندانی برتر دانشگاه اسلامی در افق ۱۴۰۴ با اتکال بر قدرت لایزال الهی و در راستای احیای تمدن اسلامی ـ ایرانی دارای چشم‌اندازهای بخشی ذیل خواهد بود:

 ۱ ـ چشم‌انداز فرهنگی ـ تربیتی: «خردورز، آزاداندیش و خلاق»، «با اعتمادبه‌نفس علمی و ملی بالا و تأمین کننده استقلال علمی و خودکفایی کشور»، برخوردار از «هویت تمدن ساز اسلامی ـ ایرانی»، «الهام‌بخش در جهان اسلام»، «متعهد به آرمان‌های انقلاب اسلامی و جمهوری اسلامی»، «پرورش‌دهنده نخبگانی عالم، معتقد، متشرع و متخلق و مهذب» و «تجلی‌بخش الگوی سبک زندگی اسلامی ـ ایرانی».

۲ ـ چشم‌انداز آموزشی: برخوردار از اساتید عالم، متدین، انقلابی، محقق و مولد علم نافع، کارآمد و منطبق بر آموزه‌های دینی و وحیانی، عدالت‌خواه و آزاداندیش تربیت یافته در مکتب اسلام و انقلاب، مسئولیت‌پذیر در عرصه‌های سیاسی، اجتماعی و اقتصادی با توانایی تربیت دانش‌آموختگانی متخصص، متعهد، خلاق و کارآفرین، تولیدکننده محتوای آموزشی منطبق بر دین، عدالت محور، معتقد به نورانیت و قدسیت علم و تکریم عالم و متعلم.

۳ ـ چشم‌انداز پژوهش و فناوری: پیشتاز در عرصه «تولید و گسترش مرزهای دانش و علوم کاربردی و کارآمد مبتنی بر آموزه‌های دینی و وحیانی» با «مرجعیت علمی و فرهنگی در جهان اسلام» و «پیشتاز نهضت نرم‌افزاری» با توانایی جذب و تربیت محققانی نوآور و توانمند در حل و تحلیل چالش‌های علمی و بین‌المللی و دانشمندانی برتر در عرصه‌های موردنیاز کشور و منطقه و متعامل با حوزه

۴ ـ چشم‌انداز مدیریتی: «متوازن و نظام‌مند»، «عدالت محور و کارآمد»، «در خدمت مصالح عمومی و منافع ملی»، «کارآفرین، ارتقاء دهنده بعد علمی، مهارتی و اخلاقی سرمایه‌های انسانی»، «دارای شاخص و استانداردهای بومی» و «پویا و بانشاط».

ح) حیطه و قلمرو اجرا

این دستورالعمل در سطوح مرکزی، استانی و دانشگاهی قابل‌اجرا می‌باشد.

ح) وضعیت موجود

الف- نقاط قوت

1. داشتن جهان‌بینی و ایدئولوژی جامع، جذاب و الهام‌بخش اسلام و تشیع و باورمندی بخش عمده‌ای از جامعه دانشگاهی به مبانی دینی

2. وجود منظومه فکری امامین انقلاب اسلامی به‌عنوان نقشه راه و سند جامع بالادستی

3. وجود ایام‌الله و شعائر دینی و انقلابی چون ماه مبارک رمضان، ماه محرم، دهه فجر و...

4. وجود تشکل‌ها و جریان‌های انقلابی در دانشگاه‌ها

5. وجود جوانان باانگیزه و انقلابی در حدی که رهبر معظم انقلاب بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی را نه خطاب به مسئولان نظام و یا نخبگان کشور، بلکه خطاب به جوانان صادر نمودند.

6. اساتید و مدیران متدین، انقلابی و ولایی در دانشگاه‌ها

7. وجود تشکل‌ها و نهاد انقلابی

ب- نقاط ضعف

1. ضعف اهتمام به مقابله با تهدیدات نرم‌افزاری نظام اسلامی و کم‌توجهی به مسائلی چون تهاجم فرهنگی، عملیات روانی، جنگ شناختی و جنگ نرم استکبار جهانی علیه نظام جمهوری اسلامی و ملت ایران

2. نگاه تقلیدی و مصرفی در سطوح فکری و آموزشی و کارکردی نسبت به غرب و تأثیرپذیری از اندیشمندان غربی

3. جابه‌جایی مسئولان پس از هر انتخابات موجب غلبه یافتن گرایش‌ها و اولویت‌های سیاسی بر اقتضائات علمی و تخصصی

4. روند رو به ضعف باورهای اسلامی و کاهش پایبندی به آموزه‌های دینی

5. ضعف هویت انقلابی و جهادی (تفکر، روحیه، رفتار و اقدام انقلابی و جهادی)

6. بی‌عملی و بی‌توجهی به مسئله وحدت حوزه و دانشگاه از سوی دانشگاهیان، حوزویان و نهادها و تشکل‌های انقلابی

7. ضعف توجه و جدیت در تحقق سبک زندگی اسلامی ایرانی در میان دانشگاهیان

8.  بی‌توجهی نسبت به فرهنگ عفاف و حجاب و رایج شدن اعتقاد به‌نوعی آزادی پوشش در دانشگاه‌ها

9. ضعف شبکه‌سازی و جریان سازی نیروهای انقلابی در دانشگاه‌ها

10. تأخیر در اسلامی شدن متون و محتواهای آموزشی

11. لحاظ نشدن صلاحیت‌های علمی و انقلابی برای بورسیه‌های خارجی کشور و تقدم روابط بر ضوابط

12. فقدان گفتمان سازی پیوند دین با هنر

ج- فرصت‌ها

1. حمایت بی‌دریغ در منظومه فکری امام خمینی (ره) و آیت‌الله خامنه‌ای رهبر انقلاب از اسلامی شدن دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی و پژوهشی کشور

2. وجود اسناد بالادستی و ظرفیت‌های قانونی مانند سیاست‌های کلان، قانون اساسی، نقشه جامع علمی کشور، اندیشه‌های امامین انقلاب اسلامی، برنامه ششم توسعه، سیاست‌های کلان نظام علم و فناوری، سند چشم‌انداز 20 ساله، پیش‌نویس سند چشم اندازه 50 ساله

3. انتصاب ریاست و هیأت امنای دانشگاه آزاد اسلامی توسط رهبر معظم انقلاب اسلامی که موجب گردید بسیاری از عناصر مدیریتی دانشگاه نیز از بین نیروهای انقلابی و ارزشی تعیین گردند.

4. انتخاب رؤسای دانشگاه‌ها توسط شورای عالی انقلاب فرهنگی

5. وجود جوانان با هوش و نخبه در کشور

د- تهدیدها

تلاش و برنامه‌ریزی گسترده استکبار جهانی و دشمنان انقلاب اسلامی برای:

1. ایجاد ناامیدی در نخبگان علمی و حفظ وابستگی فکری دانشگاه‌ها به غرب

2. جلوه دادن غرب به‌عنوان کعبه آمال نخبگان

3. بی‌توجهی به معنویت و ارزش‌های مذهبی

4. زمینه‌سازی برای گسترش و افزایش فرار مغزها

5. گسترش آسیب‌های اجتماعی ازجمله اعتیاد، روابط خارج از ازدواج دختر و پسر، بی‌حجابی و...

6. نفوذ جریانی و موردی در مرکز علمی و آموزشی و پژوهشی کشور. این نفوذ همواره دغدغه رهبر معظم انقلاب بوده و از آن در مراکز تصمیم سازی و تصمیم‌گیری کشور احساس خطر کرده‌اند.

7. گسترش نفوذ و بحث‌های روشنفکری سکولار

فصل دوم ) راهکارهای اجرایی

1. گفتمان سازی اسلامی شدن دانشگاه

2. برگزاری نشست‌های مشترک اساتید حوزه و دانشگاه برای تبیین اسلامی شدن دانشگاه

3. تشکیل اتاق فکر و هیأت اندیشه‌ورز اسلامی شدن دانشگاه و سازمان بسیج اساتید.

4. برگزاری نشست مشترک عوامل مرتبط به‌صورت ماهانه یا فصلی از قبیل رؤسای دانشگاه‌ها، مسئولین نهاد نمایندگی رهبر معظم انقلاب در دانشگاه، سازمان بسیج دانشجویی، سازمان بسیج کارمندان مستقر در دانشگاه، تشکل‌های دانشجویی، تعدادی از اساتید صاحب‌نظر و پژوهشگران و امثال آن‌ها.

5. تبیین و تبلیغ مستمر برای این‌که تبدیل به باور عمومی در دانشگاه تبدیل شود

6. مطالبه مسئولان دانشگاه‌ها از گروه‌های مختلف علمی و هیأت رئیسه دانشگاه‌ها

7. فراخوان مقالات و استفاده از نظرات نخبگان کشور

8. آسیب‌شناسی و آسیب زدایی از روندها و فرایندهای اسلامی شدن

9. تشکیل دبیرخانه برای این رویکرد و مدیریت دبیرخانه به‌صورت گردشی و سالانه توسط اعضای شرکت کننده در جلسات

فصل سوم ) هماهنگی مورد نیاز

- هماهنگی با شورای عالی انقلاب فرهنگی

- هماهنگی با وزیر علوم و نهاد مقام معظم رهبری در دانشگاه‌ها

- هماهنگی با سازمان مرکزی بسیج اساتید در فرایند اقدام

فصل چهارم) سؤالات بازبینی و نظارتی

1. آیا روش جاری به همه مراکز بسیج اساتید استان‌ها ارسال شده است؟

2. آیا روش جاری به همه دفاتر هماهنگی بسیج اساتید ارسال شده است؟

3. آیا موارد مربوط به راهکارهای اجرای فصل دوم در حد مطلوب اجرا شده است؟

4. آیا مکاتبات موردنیاز به اعضای جلسه انجام شده است؟

 

_{معاونت فرهنگی و اجتماعی سازمان بسیج اساتید کشور}